Inleiding
Kruger is dagelijks actief om ondernemingen en ondernemers te ondersteunen bij complexe ondernemingsvraagstukken. Er is de afgelopen periode al ontzettend veel geschreven over corona en het effect op de economie. De economie is echter een algemeen, statisch begrip. Deze wordt gevormd door ondernemingen, welke worden geleid door ondernemers. Ondernemers worden momenteel geconfronteerd met ongekende vraagstukken en dienen erop te anticiperen, naar te handelen en op te reageren; alles wat in hun macht ligt om er met hun onderneming doorheen te komen.
Wat is nu het effect van corona op de ondernemers?
Coronacrisis: extreme economische effecten
Het effect van corona op de economie kan worden gekenschetst als extreem; vanzelfsprekend veel negatieve effecten, maar ook zeer positieve signalen (die door betrokkenen soms met verbazing gezien en geïnterpreteerd worden).
Zo zien we dat de Nederlandse economie in 2020 een historische krimp kende van -/- 3,8%. In 2021 is de daling echter in rap tempo omgezet in forse groei; zo is in het derde kwartaal van dit jaar de economie weer met 1,9% gegroeid. Ten opzichte van twee jaar geleden is de omvang van de economie alweer op nagenoeg gelijk niveau.
De veerkracht van de economie komt ook tot uitdrukking in het aantal bedrijven dat verkocht wordt, en nog steeds toeneemt. Zo geeft Brookz in haar Overname Barometer H1_2021 aan dat het eerste halfjaar van 2021 de fusie- en overnamemarkt in Nederland in het teken stond van groei. Het aantal aankooptransacties steeg met 36% en het aantal verkooptransacties steeg met 21%.
Ook zien we dat het aantal faillissementen de afgelopen 19 maanden extreem laag was. Velen denken echter dat deze ontwikkeling de komende jaren zal gaan ombuigen en dat er een inhaaleffect van het aantal faillissementen zal komen. Het artikel van mijn collega Kees Lieve beschrijft dat groei naar circa 4.000 faillissementen op jaarbasis de komende jaren niet onaannemelijk is.
Ook de wijze waarop ondernemers hun huidige positie en de toekomstverwachtingen zien is ambivalent. In de 9e Kruger enquête geven ondernemers aan overall positief te zijn over de toekomst. Echter, uit diezelfde enquête blijkt dat een meerderheid van de ondernemingen (60%) momenteel problemen ondervindt met de beschikbaarheid van producten en/of grondstoffen. En een groot deel verwacht dat de toeleveringsproblemen de komende 6 maanden zullen toenemen. Daarnaast is de krapte in de arbeidsmarkt groot. 91% van de ondernemingen verwacht de komende 12 maanden stijgende lonen.
Extreme onzekere en uitdagende tijden voor ondernemingen en derhalve de ondernemer.
Effect van coronacrisis op ondernemer
Wat is nu het effect van alle coronamaatregelen en -effecten op de wijze waarop de ondernemer zijn onderneming leidt?
1) Ondernemers hebben het emotioneel zwaar
Jouw organisatie, die jarenlang piepte en kraakte om het maximale te bereiken, waar mensen altijd uitgedaagd werden om maximaal te presteren en waar op het scherpst van de snede geacteerd werd, komt ineens tot stilstand. Enkele maanden volledig en daarna een ruime periode waarin gedeeltelijk wordt op- en afgeschaald, de maatregelen volgend. En dat al 19 maanden lang. Die onzekerheid, dat doet wat met een mens en dat doet wat met een organisatie. Houd in deze omstandigheden iedereen maar eens gemotiveerd, probeer de ontwikkeling van je personeel vast te houden, hen uitdagingen voor te spiegelen die mensen nodig hebben om gemotiveerd te blijven. De stip op de horizon te kunnen benoemen waar je het als onderneming allemaal voor doet.
Daarbij komt nog de onzekerheid dat, als dan op enig moment de economie weer gaat draaien, de organisatie (weer) snel als een geoliede machine moet gaan acteren. Of wellicht geconfronteerd wordt met structurele wijzigingen in de business waardoor business- en verdienmodellen structureel gewijzigd blijken te zijn.
Extreem lastige tijden, welke vandaag de dag nog worden verergerd door onzekerheid over de huidige en wellicht op korte termijn weer te implementeren maatregelen en het huidige gebrek aan van toepassing zijnde steunmaatregelen.
Wij zien dat deze omstandigheden, en met name de voortduring ervan over een lange periode, met nog beperkt zicht op échte veranderingen op ondernemers een zware wissel trekt. Ook de Kamer van Koophandel constateerde dit. Uit een onderzoek dat de KvK onlangs verrichte onder bijna 2.000 ondernemers blijkt dat 20% van de ondernemers stress en emotionele klachten heeft en dat bij 14% van de ondernemers de problemen hun privéleven raakt en beïnvloedt.
2) Ondernemers sturen minder op data, en meer op intuïtie
Een onderneming aansturen betekent een doel bepalen, de route ernaartoe uitzetten en stappen bepalen om die route op de juiste wijze te bewandelen. Tussentijds dien je vast te stellen of de route nog steeds de juiste is en of je de juiste stappen zet. Dit doe je door gedegen managementinformatie, op basis waarvan inzichtelijk gemaakt wordt waar de onderneming daadwerkelijk staat en in hoeverre realisatie overeenkomt met de vooraf opgestelde verwachtingen (confrontatie werkelijkheid met vooraf opgestelde begroting/budget).
Die vooraf opgestelde verwachtingen zijn bij veel ondernemingen door corona niet haalbaar gebleken. En als gevolg daarvan is realisatie vaak sterk afwijkend van deze vooraf opgestelde verwachtingen. Deze omstandigheid heeft ervoor gezorgd dat ondernemers minder sterk zijn gaan vertrouwen op hun managementinformatie en minder strak zijn gaan sturen; 'deze werkelijkheid is toch niet te voorspellen/managen'.
Een onderzoek uitgevoerd door Oracle NetSuite ondersteunt dit beeld. Uit hun onderzoek blijkt, dat bedrijven meer op intuïtie en ervaring gaan varen dan op harde sturingsdata gedurende de pandemie. Ondernemers geven aan dat de reeds bekende beelden/historische gegevens veel minder relevant zijn geworden voor de huidige en nieuwe periodes toen de coronacrisis uitbrak, waardoor ze meer moeite hadden om op deze historische gegevens te sturen.
Dit is wellicht een logische reactie maar ook een slechte ontwikkeling. Immers, juist in tijden van onzekerheid/crisis moet je weten waar je staat, om met die informatie de route (alsnog) te kunnen bepalen om het vooropgestelde doel te bereiken.
Waar moet je in deze tijden nou met name op letten? Wij zien een aantal factoren die noodzakelijk zijn om in deze tijden écht te weten waar je staat, en die zijn niet extreem ingewikkeld. Ter illustratie volgt hierbij een (zeer vereenvoudigd) voorbeeld:
Deze exploitatie toont dat, alhoewel de gerealiseerde omzet slechts 30% van de begrote omzet is en de kosten hoger zijn, deze onderneming door ontvangen steunmaatregelen een veel lager dan begroot, maar nog wel positieve EBITDA heeft gerealiseerd.
Confrontatie van de gebudgetteerde (eind)balans met de gerealiseerde cijfers toont dat het gebruik van de (bank)financiering fors lager is dan gebudgetteerd. De mutatie in het gebruik van de financiering representeert niet meer de door de onderneming gerealiseerde positieve cashflow, maar is de resultante van verdiencapaciteit, ontvangen steungelden en niet betaalde belastingen. Niet zozeer op basis van verleden, maar wel op basis van 'nieuwe werkelijkheid' waarin verdiencapaciteit terug moet komen en de hogere schuldposities moeten worden terugbetaald.
Voorgaand voorbeeld is zeer vereenvoudigd. Hier wordt niet nader ingegaan op (financiële) analyses, zoals onder meer:
- Rendement per activiteit (denk aan een levensmiddelengroothandel die zowel aan horeca als aan retail levert, of een modeketen die zowel de fysieke winkel als online bedient).
- Structurele verandering van businessmodellen (wat als omzet structureel achterblijft en steunmaatregelen niet meer van toepassing zijn).
3) Ondernemers lijken meer open te staan hun onderneming te verkopen
Zoals reeds eerder in dit artikel genoemd is het aantal aan- en verkooptransacties van ondernemingen fors toegenomen en de verwachting is dat dit de komende tijd nog verder zal toenemen. Eén van de belangrijke oorzaken van deze groei is onder meer gelegen in het feit dat er veel geld beschikbaar is. Echter, ook de gesteldheid van de ondernemers speelt hierbij een rol. Wij ervaren dat ondernemers 'er klaar mee zijn', en in sommige gevallen hun onderneming willen verkopen. Ook al was dit eerder niet het plan, zijn ze de pensioengerechtigde leeftijd nog lang niet genaderd en zijn de omstandigheden niet zodanig dat ze nu de maximale prijs zullen ontvangen.
Ook Marktlink geeft aan dat zij dergelijke signalen ontvangen. Zij spreken van de komst van een 'overnamegolf door corona': In Nederland zou driekwart van de ondernemers zijn/haar bedrijf binnen afzienbare tijd willen verkopen. Iets meer dan de helft van de ondernemers met een verkoopambitie geeft aan dat corona de voornaamste reden is om een bedrijfsverkoop te overwegen. Volgens Marktlink, omdat ondernemers zakelijker naar het bedrijf zijn gaan kijken. "Ze vragen zich af wat nodig is om in de toekomst succesvol te blijven en welke rol of welk aandeel ze daarin willen hebben of houden." De verkoop van je onderneming dient gebaseerd te zijn op een zorgvuldige afweging. Het is vanzelfsprekend doodzonde als ondernemers door de huidige omstandigheden zich niet vrij voelen om deze afweging zorgvuldig genoeg te maken.
Slot
Corona is een periode van extreme onzekerheid die nog niemand heeft meegemaakt. Ondernemers, die per definitie gewend zijn met onzekerheden om te gaan, worden hier ook door beïnvloed. Emotioneel zwaar, in mindere mate werken met en vertrouwen op financiële stuurinformatie (omdat de werkelijkheid toch altijd anders is dan verwacht/gebudgetteerd) en in sommige gevallen zelfs constateren dat ze het ondernemerschap op willen geven.
Laten we hier zorgvuldig mee omgaan. Immers, de economie wordt gecreëerd door ondernemers!
